«Asco. Thomas Bernhard en San Salvador» de Horacio Castellanos Moya

Μόλις κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Νησίδες, σε δική μου μετάφραση, το αιρετικό, ανατρεπτικό και ιδιαίτερα απολαυστικό σύντομο μυθιστόρημα του πολύ σημαντικού σύγχρονου Σαλβαδοριανού συγγραφέα Οράσιο Καστεγιάνος Μόγια, «Αηδία. Ο Τόμας Μπέρνχαρντ στο Σαν Σαλβαδόρ» (1997). Στην «Αηδία» ο Μόγια κάνει μία άσκηση ύφους αλά Μπέρνχαρντ, υποκαθιστώντας την Αυστρία του Μπέρνχαρντ με το Ελ Σαλβαδόρ και το Ζάλτσμπουργκ τού Μπέρνχαρντ με το Σαν Σαλβαδόρ. Τελικά, το βιβλίο του καταλήγει να είναι ένα δριμύ κατηγορώ κατά της έννοιας της πατρίδας και του έθνους, της θρησκείας, της οικογένειας και γενικά κατά κάθε ιδεολογίας που οδηγεί στην περιχαράκωση, στο μίσος και στον πόλεμο. Ακριβώς όπως υπήρξαν και τα βιβλία τού Μπέρνχαρντ.

ΤΙΤΛΟΣ

Το κείμενο που έγραψα για το οπισθόφυλλο του βιβλίου:

Μετά από δεκαοκτώ ολόκληρα χρόνια, ο Εντγκάρδο Βέγκα αναγκάζεται να επιστρέψει στην πατρίδα του, το Ελ Σαλβαδόρ, ώστε να παραστεί στην κηδεία τής μητέρας του. Ποιο μπορεί να είναι το αποτέλεσμα μιας τέτοιας αναγκαστικής επιστροφής, μετά από τόσον καιρό, σε μια πατρίδα, την οποία έχει μισήσει όσο τίποτε άλλο στη ζωή του; Μα φυσικά ένας Αφανισμός̇ μία Κατάρρευση̇ πανομοιότυπη με αυτήν που βιώνει κι ο Φραντς-Γιόζεφ Μουράου στον Αφανισμό τού Τόμας Μπέρνχαρντ, τον συγγραφέα τον οποίο αναπαράγει πιστά ο Οράσιο Καστεγιάνος Μόγια στην Αηδία.

Διότι μια τέτοια επιστροφή ξυπνάει στον Βέγκα επώδυνες μνήμες ενός παρελθόντος, που πίστευε πως το είχε ξεχάσει άπαξ δια παντός. Μνήμες από μια χώρα, η οποία είναι καταδικασμένη να ζει για πάντα μέσα στη βία, τον τρόμο και το αίμα. Το Ελ Σαλβαδόρ. Η επαφή του ξανά με αυτήν τη χώρα θα τον οδηγήσει σε έναν νέο Ερεθισμό, εμμονικό, σχεδόν ψυχωσικό κι απολύτως Μπερνχαρντιανό. Ταυτόχρονα βεβαίως, η επίσκεψή του αυτή θα είναι και μια ευκαιρία για μια εσωτερική Διόρθωση, για ένα τελικό ‘ξεκαθάρισμα λογαριασμών’ τού Βέγκα (γνωστού και ως Μόγια ή Μπέρνχαρντ), με το παρελθόν του, με τις αντιτιθέμενες ταυτότητες που παλεύουν μέσα του και κυρίως με αυτό που ακόμη, ‘στα χαρτιά,’ θεωρείται η ‘χώρα του.’ Σε λίγες μόλις μέρες, όταν επιτέλους θα έχει εγκαταλείψει οριστικά αυτήν την αποκρουστική χώρα, το Ελ Σαλβαδόρ τής βίας, του αίματος, της βρομιάς, της ασχήμιας, της φτώχειας, της αμορφωσιάς, της επιπολαιότητας, του δογματισμού, του μικροαστισμού, θα πρέπει να έχει εκριζωθεί από μέσα του μια για πάντα.

Η Αηδία είναι ένας απολαυστικός μονόλογος μπερνχαρντιανού τύπου, μια στιλιστική άσκηση, μια φάρσα που διαβάζεται απνευστί. Την ίδια στιγμή όμως, είναι και μια επαναστατική έκρηξη από μία καταπιεσμένη ατομικότητα, η οποία έχει αηδιάσει από τη βία και τη διαφθορά που παράγουν συστηματικά οι κάθε λογής ‘φανταστικές κοινότητες’ – εθνικές, θρησκευτικές, ιδεολογικές ή άλλες, – ειδικά στην περιοχή τής Κεντρικής Αμερικής και του Ελ Σαλβαδόρ.  

Οράσιο Καστεγιάνος Μόγια (Τεγκουσιγκάλπα Ονδούρα, 1957 – )

Ο Οράσιο Καστεγιάνος Μόγια γεννήθηκε το 1957 στην Τεγκουσιγκάλπα τής Ονδούρας, από Ονδουρέζα μητέρα και Σαλβαδοριανό πατέρα. Ο παππούς του από την πλευρά τής μητέρας του υπήρξε γνωστή πολιτική προσωπικότητα στην Ονδούρα. Πολιτευόταν με το συντηρητικό Εθνικό Κόμμα και έφτασε να καταλάβει σημαντικές θέσεις στην ιεραρχία τού κόμματος και στην πολιτική ζωή τής χώρας. Από την πλευρά τού πατέρα του, ωστόσο, υπήρχαν και κοντινοί συγγενείς του, οι οποίοι ήταν ενεργά μέλη τού Κομμουνιστικού Κόμματος του Ελ Σαλβαδόρ, όπως ο μεγάλος αδελφός τού πατέρα του, με διωγμούς και εξορίες στο ενεργητικό τους. Από αυτήν τη διττή επιρροή ο νεαρός Μόγια αναπτύσσει μια αντιφατική σχέση προς την πολιτική: έλξης, αλλά και αποστροφής ταυτόχρονα.

Η οικογένεια του Μόγια εγκαθίσταται στο Ελ Σαλβαδόρ, όταν αυτός είναι τεσσάρων ετών. Το 1975, στα δεκαεπτά του κι ενόσω ακόμη φοιτά στο συντηρητικό κολέγιο των Μαριανών Αδελφών, γίνεται μάρτυρας μιας από τις πολλές σφαγές τού σαλβαδοριανού στρατού κατά αμάχων: πενήντα φοιτητές κι ακαδημαϊκοί πέφτουν νεκροί από τις σφαίρες των στρατιωτικών μπροστά στα μάτια του. Κάνει προσπάθειες να σπουδάσει στην Κόστα Ρίκα ή στο Σαν Σαλβαδόρ, οι οποίες όμως αποτυγχάνουν. Καθώς η κατάσταση στο Ελ Σαλβαδόρ εκφυλίζεται γοργά και όλα δείχνουν ότι η χώρα οδεύει πλέον προς εμφύλιο πόλεμο, ο Μόγια εγκαταλείπει τη χώρα το 1979 και πηγαίνει στον Καναδά, όπου σπουδάζει στο Πανεπιστήμιο Γιορκ τού Τορόντο.

Κατά τη διάρκεια του Εμφυλίου Πολέμου, ο Μόγια εργάζεται ως δημοσιογράφος στο Μεξικό και στην Κόστα Ρίκα. Στην αρχή γράφει με συμπάθεια για το σαλβαδοριανό αντάρτικο, το FMLN. Επιστρέφει στο Ελ Σαλβαδόρ το 1991, όπου επίσης εργάζεται ως δημοσιογράφος για κάποια χρόνια. Το 1997 δημοσιεύεται το μυθιστόρημά του Αηδία. Ο Τόμας Μπέρνχαρντ στο Σαν Σαλβαδόρ, το οποίο ξεσηκώνει θύελλα αντιδράσεων. Εξοργισμένοι συμπολίτες του καίνε το βιβλίο δημοσίως κι η μητέρα του δέχεται απειλητικά τηλεφωνήματα για τη ζωή τού γιου της. Υπ’ αυτές τις συνθήκες ο Μόγια εγκαταλείπει εκ νέου τη χώρα. Επιστρέφει και πάλι στο Μεξικό, όπου μένει για μία δεκαετία ακόμη.

Το 2004 δημοσιεύεται το μυθιστόρημά του Παραλογισμός [Insensatez] (1988), το οποίο αναφέρεται στον αντίστοιχο αιματηρό εμφύλιο πόλεμο της γειτονικής Γουατεμάλας. Άλλα σημαντικά του βιβλία είναι τα εξής: Διασπορά [La Diáspora] (1988), το οποίο πραγματεύεται τις εσωτερικές βίαιες συγκρούσεις και τους φραξιονισμούς στις τάξεις τής σαλβαδοριανής Αριστεράς, αλλά και το κομβικής σημασίας θέμα της μετανάστευσης, ως αποτέλεσμα του εμφυλίου̇ Η Διάβολος Μπροστά στον Καθρέφτη [La Diabla en el Espejo](2000), που αναφέρεται στον εκφυλισμό και τη βαθιά σαπίλα που χαρακτηρίζει την άρχουσα τάξη τού Ελ Σαλβαδόρ, αλλά και γενικά τη σαλβαδοριανή κοινωνία̇ Μνήμη Τύραννος [Tirana Memoria](2008), του οποίου ο τίτλος παραπέμπει στο μυθιστόρημα Τύραννος Μπαντέρας,του Ισπανού Ραμόν ντελ Βάγιε-Ινκλάν, ένα από τα πρώτα μυθιστορήματα που εγκαινίασαν το είδος τού λεγόμενου ‘μυθιστορήματος του δικτάτορα’ (‘novela del dictador’). Στον χώρο τής Λατινικής Αμερικής αντίστοιχα μυθιστορήματα υπήρξαν Το Φθινόπωρο του Πατριάρχη τού Γκαμπριέλ Γκαρσία Μάρκες, Ο Κύριος Πρόεδρος του Μιγκέλ Άνχελ Αστούριας ή το Μεθόδου Τέχνασμα του Αλέχο Καρπεντιέρ.

Κατά την περίοδο 2004-2006, ο Μόγια βρίσκεται στη Γερμανία, με μία υποτροφία τής Διεθνούς Έκθεσης Βιβλίου τής Φρανκφούρτης. Στη συνέχεια, από το 2006 μέχρι το 2008, στο Πίτσμπουργκ των Η.Π.Α., στο πλαίσιο του προγράμματος City of Asylum. Το 2009 είναι προσκεκλημένος ερευνητής στο Πανεπιστήμιο του Τόκιο. Έχει τιμηθεί, το 2004, με το βραβείο Manuel Rojas Iberoamerican Prize for Fiction, από την κυβέρνηση της Χιλής. Σήμερα εργάζεται ως Καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Αϊόβα των Η.Π.Α.

Θεωρείται ως ο σημαντικότερος εν ζωή Σαλβαδοριανός – και, κατά πολλούς, Κεντροαμερικανός – συγγραφέας, το δε βιβλίο του Αηδία. Ο Τόμας Μπέρνχαρντ στο Σαν Σαλβαδόρ ως το πιο αναγνωρίσιμο λογοτεχνικό δείγμα τής μετά τους εμφυλίους πολέμους περιόδου στο Ελ Σαλβαδόρ και την Κεντρική Αμερική.